Keşfa ‘Şanedar Z’ carek din tezên Rêber Ocalan îspat dike

Komê di sala 2018’an de ev Neandertal, ji nava şikefta Şaneder ku ji bo gelek caran ji bo miriya cureyan vegeriya, derxistibû. Şikeft, di dawiya salên 1950’an de piştî ku çend Neandertalên ku li pey hev hatine veşartin hate dîtin.

“Sirên Neandertelan” ku ji derhêneriya wê Yekitiya zanistê ya Studios BBC dike, li seranserê cîhanê li Netflixê hat weşandin. Belgefîlm, li ser vegera ekîba bi lîdertiya John Moores a zanîngehên Cambridge û Liverpool a ji bo Şikefta Şanedar hat çêkirin.

Tê fikirandin ku Neandertal nêzî 40 hezar sal berê tune bûye û keşfa bermahiyên nû pir kêm e. Neandertala ku di belgefîlmê de cih digre, ewil kesê ku zêdetirê 50 salan ji şikeftê derketiye û dibe ku Neandertala herî parastî ya vê sedsalê hatiye dîtin e.

Ji bo Neandertal a hat dîtin navê Şanedar Z tê dayîn

Tevî ku berhemên berê yên di şikeftê de hatine hejmartin jî ji vê kesê navê Şaneder Z tê dayîn lê lêkolîner difikirin ku ew nîvê jor ê kesekî ku di sala 1960 de hatiye kolandin e. Bi îhtîmalek, mezin serê wê piştî demekî kin bi ketina zinarek pelçiqiye û bi her ku çûye zêdetir asê bûye. Dema ku arkeologan dîtin, kilox bi qasî qalîndbûna santîmetre rast bi bû.

Konservatora sereke Dr. Lucía López-Polín, çeneyên jor û jêr jî di nav de ji bo veguhere rewşa orjînal zêdetirê 200 perçeyên kiloxê bi destan anî gel hev.

Hat îdiakirin ku 40 salî ye

Rûyê kiloxê ku ji nû ve hat afirandin hat kontrolkirin û ew 3 reheng hat çap kirin. Ev yek, bingeha serê ku ji nû ve hatiye avakirin ku ji aliyê hunermendên paleo yên pêşeng ên cîhanê û cêwiyên wekhev Adrie û Alfons Kennis ku ji bo derxistina rûyek kas û qatên çemê ava dike, afîrand. Analîza nû, bi awayekî hêz diyar destnîşan dike ku Şanedar Z jinek pîr e û dibe ku di nava 40 salî de be.

Kom, ji ber ku hestiyên pelvîk nîn e, ji bo diyarkirina zayenda vê kesê serî li rêzkirina proteînên mîneya diranan. Diranên Neandertal ku hin diranên wê yên pêşiyê heta kokê çûye, di heman demê de bi riya derbasbûn û xirabûnê ji bo diyarkirina temen jî hat bikaranîn. Fîzîka ev kesê ku nêzî metre û nîv e û di tomara fosîlên Neandertal de yek ji wan hestiyên destên mezinan ên herî piçûk e, nîşan dide ku jin e.

Vê yekê jî dengvedanek mezin bi xwe re anî ku bala giştî cihanê ket ser Kurdistan û dîroka wê. Hate ragihandin ku di nava çend rojên borî de ji ber bandora Şanedar Z, de zêdeyî 11 milyon kes li peyva Kurdistan û Şanedar geriyane, ku Kurdistanê nav û dengek mezin girtiye û herî kêm nîv milyar kes bi vî welatê pîroz re nas kirine.

Lê ev keşf û bandora ku li seranserê cîhanê belavbûyî, bi xweşa dagirkerên Kurdistanê neçûye. Ev vedîtina arkeolojîk derbeyek mezine ji bo navendên akademîk û dîrokî yên netew-dewletên dagîrker ên Kurdistanê. Ji ber ku bi salan e bi dîrokeke derewîn hewl didin çand û dîroka Kurdistanê veşêrin.

Beriya niha bi salan Rêber Ocalan di nirxandinên xwe yên rewşenbîrî û dîrokî yên li ser dîrok û pêşketina mirovahiyê de, li ser girîngiya arkeolojiyê wiha gotibû: “Raboriya herêmê tenê bi arkeolojiyê nayê ravekirin û analîzkirin.”

Çima mirovatî deyndarê Zagros û Torosane?

Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan di axaftin, nirxandin, belgeyên rewşenbîrî û nirxandinên xwe yên dîrokî de, hertim qala vê yekê dike ku ‘Kurdistan dayik û dergûşa bingehîn a mirovahiyê ye’.

Rêber Abdullah Ocalan di pirtûka xwe ya bi navê ‘Modernîteya Demokratîk û Pirsgirêkên Derbaskirina Modernîteya Kapîtalîst’ de destnîşan dike ku Kevana Zagros-Torosê ji ber nebat, fêkî, zeviyên xwezayê, heywanên nêçîrê yên cuda cuda, şikeftên guncaw û çemên bêhejmar, di bîra mirov de ewqas xweşe, beriya têgeha ‘cenetê’ li bîra mirov tê.

Tezên Rêber Ocalan ji nirxandinên sosyolojîk, arkeolojîk, mîtolojîk, olî û felsefî yên li ser çand û civaka gelê Zagrosan pêk tê. Di derbarê vê yekê de di pirtûka bi navê ‘Riha, Dîrok, Lanet û Pîrozî’ de wiha dibêje: “Gotin ‘dîrok ji Sumeriyan destpê dike’ heta astekê raste. Lê dîroka Sumeriyan li cihên çavkaniya robarên Dîcle û Firat û şaxên wan destpê dike. Ev cih jî Mezopotamya Jorîne. Mezopotamya Jorîn jî ji destşî zozan û bilindahiyan pêktê û dikeve navbera rêzeçiyayên Zagros û Torosan de. Di wê demê de, gelek gelan, di serî de Sumeran, ji herêma xwe ya ‘Padîşahiya çiyayên bilind’ re digotin ‘Gundwana’, Carduana û Orartus, ku heman wateyê. Lêkolînên zanistî yên herî dawî nîşan didin ku şert û mercên herî guncaw ên erdnîgarî ji bo şoreşa çandiniyê û kedîkirina yekem cureyên ajalan li van deran pêk hatine.”

Şikefta Şaneder

Şikefta Şaneder, qadek arkeolojîk a li herêma Biradost a bajarê Hewlêrê yê Başûrê Kurdistanê ye. Di vê şikefta Şaneder de bermahiyên deh Neandertaliyan ên digihîjê 35 hezar û 65 hezar sal berê hatiye dîtin.